زعفران گیاهی از خانواده زنبقیان محسوب می‌شود، که مثل خانواده‌‌اش از راه پیاز تکثیر می‌شود. این گیاه دارای عمری چند ساله است و حدودا از ۴ الی۱۲ سال به رشد و محصول خود ادامه می دهد. برای کشت زعفران معروف به طلای سرخ بهتر است با طبع این گیاه، شرایط رشد و نمو آن، انتخاب نوع پیاز آن برای محصول بهتر، نوع خاک و زمین، فصل کاشت و.. آن آشنا شوید.
مقدمه قبل از کاشت زعفران
طبع این گیاه سازگار با مناطق نیمه گرمسیری است، به همین دلیل برای بهترین رشد و تکثیر آن باید در جایی کاشت زعفران صورت بگیرد که دارای زمستان‌های معمولی و ملایم باشد و تابستان‌های آن‌جا گرم و خشک باشد. زعفران به خوبی می تواند از خود در برابر سرما محافظت کند، اما چون پاییز، زمستان و اویل بهار جزء فصل‌های رشد این گیاه هستند، پس بهتر است که شرایط هوای معمولی و معتدل را برایش ایجاد کنید، و از ابتدا در جایی کشت شود که با سرمای زیادی رو به رو نشود. از طرفی دیگر، دوره ای را برای زعفران به نام دوره استراحت و خواب آن تعیین کرده اند که همان تابستان است، در این دوره مطلقا این گیاه نباید آبیاری شود و بنابراین در مناطقی که تابستان بارندگی و رطوبت دارد، مثل شمال کشور و شهرهایی چون گیلان و مازندران، و هم چنین جنوب کشور اصلا مناسب نیست.
بهتر است زمین‌هایی را برای کشت محصول خود انتخاب کنید که به راحتی آفتاب بر روی آن می‌تابد، و با موانعی مثل درخت، سایبان کوه و.. روبه رو نباشد و هم‌چنین در معرض مستقیم وزش بادهای سرد و سرما هم نباشد.
در حال حاضر در بعضی از روستاهای شهرستان بیرجند و قائن، که در بعضی از نقاط زمین‌هایشان سایبان وجود دارد و نمی‌توانند اقدام به کشت زعفران کنند، محصولاتی مثل زرشک و درخت بادام می‌کارند، که به آبیاری بسیاری کمی هم در فصل تابستان نیاز دارند.
در مجموع بهتر است بدانید که فاکتور دما یکی از اولویت‌های مهم‌تان برای انتخاب شهر برای کشت زعفران باشد، چرا که این گیاه حداکثر دمایی را که قبول می‌کند باید بین ۳۵ تا۴۰ درجه سانتی گراد باشد.
یکی از فاکتورهای مهم دیگر، در نظر گرفتن ارتفاع شهر از سطح دریا می‌باشد، چرا که بهترین حالت برای یک کشت زعفران خوب، در ارتفاع ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ منتر از سطح دریا تخمین زده شده است.

خاک سازگار برای رشد و کاشت زعفران
خاکی که پیاز زعفران را بر می‌گیرد باید سبک و ترکیبی از املاح مختلف باشد، چرا که پیاز زعفران باید ۵ الی ۷ سال در آن خاک زندگی کند، و نباید خاک سنگینی باشد که او را خراب کند، مثلا ترکیبی از شن و رس که هم از مواد مغذی خوبی تشکیل شده است و هم در طی این زمان پیاز به خوبی می تواند در برابر تغییرات آب و هوایی و منطقه‌ای از خود مقاومت نشان دهد، برای رشد و نمو پیاز مناسب است.
بنابراین برای اینکه هر چه بهتر پیاز رشد کند، و درنهایت محصول خوبی از زعفران خود برداشت کنید، از زمین حاصلخیز و زه کشی شده به جای زمین شور و فقیر استفاده کنید، در نظر داشته باشید که این زمین باید بدون درخت و سایبان کوه باشد و مواد تشکیل دهنده این خاک ترکیبی از شن، رس، لیمونی و لومی باشد. حتماباید این زمین آهک دار باشد و میزان PH آن هم بین عدد ۷ و ۹۸ باشد. باز هم تأکید می کنیم این زمین باید مرطوب، اسیدی، شور و بدون مواد مغذی باشد.
حتما قبل از شروع کشت، این زمین را از علف‌های هرز وجین کنید و هم‌چنین زمین را از قلوه سنگ‌ها خالی کنید، بعلاوه نباید در این زمین مواد آلی باشد که هنوز تجزیه نشده اند، چرا که وجود این عوامل باعث می‌شوند که در نهایت با محصول خوبی رو به رو نباشید.

آماده سازی زمین کشت زعفران
به دو روش می توان زمین را آماده کرد، یکی از همان روش کاشت سنتی با بیل است، و دیگری کشت مکانیزه است. در هر دو روش زمان یکی از فاکتورهای مهم محسوب می‌شود.
خیلی از کشاورزان ابتدا در پائیز یا زمستان، آن را مسطح می‌کنند و شخم می‌زنند، اما اگر شرایط مناسب نبود و یا کشاورز نتوانست که به تراکتور و دیگر وسایل دسترسی پیدا کند، می تواند این زمان را به پایان بهار، و یا با شروع ماه تیرماه موکول کند.
در کشت مکانیزه، کار در فصل پاییز سال قبل شروع می‌شود، بدین صورت که ابتدا زمین را مسطح می‌کنند و آن را بطور خیلی عمیق با گاو آهن شخم می‌زنند، و سپس در بهار پس از اینکه باران‌ها رو به قطع شدن می‌رود، عملیات شخم متوسط را به همراه سله کنی برای حذف علف‌های هرز شروع می‌کنند و در ماه‌های مرداد و شهریور زمین را به صورت فارو در می‌آورند، یعنی حدود ۴۰ تا ۸۰ تن کود حیوانی را بعلاوه حدود ۲۰۰ کیلوگرم فسفات آلومینیوم را در زمین پخش می‌کنند، تا زمین برای کشت آماده شود.

انتخاب پیاز و زمان مناسب برای کاشت زعفران
اگر قصد دارید یک مزرعه برای کشت زعفران راه‌اندازی کنید، باید به سراغ بهترین و مرغوب‌ترین پیازها برای توسعه بیشتر مزرعه‌تان بروید، چرا که به صورت معمول فقط از پیاز برای ایجاد مزرعه زعفران استفاده می‌شود. بدین ترتیب پیازهای زعفران قابل فروشی که در مزرعه‌ای نمو کرده‌اند، به راحتی از خاک بیرون می آیند و به هر انبار و مزرعه دیگری قابل جابجایی هستند.
بهترین زمان برای خرید پیاز یا بیرون آوردن آن از خاک، در دوره خواب یا استراحتشان است که فاصله زمانی اواخر اردیبهشت ماه تا پایان مرداد ماه را شامل می‌شود.
به محض اینکه پیازها از زمین خارج شدند، آن را به زمین مقصد انتقال دهید و آن‌ها را بکارید، تا پیازها به خواب و استراحت خود در زمین جدید ادامه دهند.
بهتر است که حتما موارد بالا رعایت شوند، در غیر این صورت مثلا اگر در پایان مرداد ماه تصمیم به بیرون آوردن پیاز کنید، ممکن است آن پیاز آماده برای ریشه زدن وجوانه زدن باشد، پس حتما از بیرون آوردن آن در اواخر مرداد خودداری کنید.
از دیگر شرایط زمانی که برای خارج کردن پیاز از زمین و انتقال آن به زمین جدید باید رعایت شود، فاصله بین این اتقال است؛ هر چقدر که این فاصله کمتر باشد بهتر است. ولی اگر الان نمی توانید پیاز را به محل جدید انتقال دهید میتوانید آن را به مدت چند ماه یه صورت پخش شده، و در محیط سرد و خشک با ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر نگهداری کنید ؛ هر چند که با این اتفاق در سال اول با محصول خیلی کمی مواجه می شوید، به خاطر اینکه گل به خوبی نتوانسته که به صورت فیزیولوژیکی، جسم خود را توسعه دهد.
بهترین موقع برای کشت پیاز زعفران وقتی است که بوته آن خزان است، و در مواقعی که هوا با گرمی زیادی مواجه است مثل پایان تیرماه و یا اوایل ماه مرداد، از کاشت آن خودداری کنید، چرا که در هنگام جابجایی پیاز، مقداری رطوبت به اندازه کافی به همراهش هست و گرما باعث می‌شود که رطوبتِ آن را از بین ببرد.
نکته: بهترین زمان کشت را بر اساس تحقیقات ماه خرداد است.

شروع کاشت پیاز در کشت زعفران
برای این عملیات، بعد از تستطیح، شخم زدن و پاشیدن کود حیوانی و فسفات در زمین، در هر ۲۰ سانتی متری یک چاله به عمق ۱۵ یا ۲۰ سانت ایجاد می کنیم. حالا در هر ردیف و در هر چاله آن، از ۳ تا ۱۵ پیاز رو به بالا قرار می دهیم. توجه کنید که باید سر پیازها بالا باشند.
دلیل اینکه از عمق ۲۰ سانتی برای کشت پیاز استفاده می‌شود این است که، در زمستان از یخ بستن و ..، در تابستان هم از گرمای بیش از حد مصون نگه‌داشته می‌شوند.
عموما برای عملیات کشت زعفران، حداقل ۴ نفر شرکت دارند، و یک نفر با بیل باید چاله ها را ایجاد کند، نفر دوم و سوم هم باید دسته های ۳ تا ۱۵ را انتخاب کنند، و نفر آخر هم باید پیازها را درون چاله بکارد، تا نهایتا در همه زمین پیاز زعفران کاشته شود.
حالا بعد زمین کاشته شده را باید ماله بکشیم، چون زمین الان دارای ناهمواری‌های زیادی شده و با یک بیل یا ماله باید دوباره آن‌را هم‌سطح کنیم؛ با این کار پیازها به خاک می چسـپند.
حالا این زمین را باید تا فصل آبیاری در پائیز رها کرد؛ قبل از آبیاری زمین باید حدود ۱۰ الی ۲۰ تن کود حیوانی کاملا پوسیده را بوسیله بیل در سطح زمین پخش کرد، بعد از عمل کشت، روی شکاف‌ها را با ماله قشنگ می پوشانیم، تا زراعت ما مرتب و ردیفی به نظر بیاید.

آبیاری به پیازهای زعفران
بعد از اینکه تمام پیازهای زعفران که نهایتا تا پایان شهریورماه ادامه دارد، کاشته شد، باید ۱۰ الی ۱۵ روز بعد از آن، شروع به آبیاری مزرعه کنیم.
البته در هر منطقه ای مکن است تاریخ کاشتن پیازها متفاوت تر باشد، مثلا در مناطق مختلف خراسان و با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی‌شان، از میانه ماه مهر تا ۱۰ روز اول ماه آبان، آبیاری مزارع آغاز می شود.
آبیاری اولیه از اهمیت مهمی برخوردار است؛ در این مرحله آب دادن به پیازها باید به صورت خیلی عمیق انجام شود تا آب به عمق ۲۰ سانتی متر زمین برسد، و البته در تمام زمین آب باید به صورت اندازه و یکسان به همه برسد تا در یک ردیف همه گلهای زعفران با هم بیرون بیایند؛ بعد از ۳ الی ۵ روز باید سله شکنی انجام شود ( در بخش های بعدی مقاله بیان شده است)، تا گلها به راحتی سر از خاک بیرون آورند.
چون حدودا کمتر از ۱۰ روز بعد از آبیاری اولیه، گل‌های زعفران نمایان می‌شوند، به همین خاطر آبیاری هر ردیف با فاصله چند روز مثلا ۳الی ۴ روز اتفاق می افتد تا برداشت محصول کل مزرعه با هم همزمان نباشد و کشاورزان با مشکل مواجه نشوند.
بعد ازاینکه رطوبت خاک برای کشت زعفران برای شخم زدن مناسب شد، یعنی زمین گاورو شد، باید از کج بیل و گاو آهن ایرانی با عمق کم یا چهار شاخ، برای سله شکنی استفاده کرد، و بعد از آن باید زمین ماله کشی هم شود.
عملیات سله شکنی به این خاطر بر روی زمین انجام می شود که جوانه های گل به راحتی بتوانند از خاک خارج شوند و بهمین خاطر رشدشان خوب و مطلوب باشد.
برای آبیاری کشت زعفران به مزرعه تان دقت داشته باشید که با شروع ماه فروردین و تا زمانی که رنگ گل های زعفرانتان به زردی مبدل می شود، باید در هر ۶ الی ۱۲ روز به آن‌ها آب دهید، و بعد از اینکه علف‌های عرز آن را وجین کردید، یک نوبت آبیاری را به تأخیر بیندازید، تا فرصت رشد مجدد علف های هرز از بین برود. آبیاری پایانی برای اینکه پیاز زعفران درشت شود، بسیار موثر است.

عملیات سله شکنی در کشت زعفران
بعد از اینکه زمین رطوبت کافی برای شخم زدن داشت و گاورو شد ، مزرعه را باید سله شکنی کرد، اما به نحوی که پیازها آسیب نبینند.
برای اینکه سله شکنی‌تان بهتر موفق باشد می توانید از وسایلی مانند کج بیل، بیل شیاردار، کولتیواتر و گاو آهن ایرانی که عمق کمی را شخم می‌زند، استفاده کنید.
سله شکنی کود حیوانی را با خاک مخلوط می کند و به همین خاطر راه بیرون آمدن گل‌ها از دل خاک باز تر می‌شود.
اگر کشاورز به موقع نتوانسته باشد که زمین خود را کودپاشی کند باید قبل از انجام آبیاری این کار را بکند و کود را به طور یکنواخت با بیل در سرارسر زمینش پخش کند و آن را با خاک به اندازه کافی مخلوط کند، به این عملیات که سله شکنی می گویند، خاک را هموار می کند و از روش ماله کشی برای چسپاندن خاک به پیازها استفاده می کند.

حذف علف‌های هرز در کشت زعفران
باید بدانید که به همان اندازه که محصول خود را از نظر کود، آب و.. مغذی می‌کنید به همان اندازه هم گیاهان هرز برای بدست آوردن این مواد با محصول شما رقابت می‌کنند و رشد می‌کنند؛ در نهایت هم با وجین نکردن این گیاهان، با محصول خوبی مواجه نمی‌شوید.
هم‌چنین این احتمال را در نظر بگیرید که با رشد علف‌های هرز، در مواقع کاشتن پیازها و حتی برداشت محصولتان، مقداری آفت و بیماری به مزرعه تان وارد شود، پس هر موقع که گیاهان هرزی را در مزرعه تان مشاهده کنید به از بین بردن آن هم اقدام کنید تا با کاهش محصولتان مواجه نشوید.
زمان وجین کردن گیاهان هرز در مزارع زعفران، عموما بعد از آبیاری دوم آغاز می شوند که به اندازه کافی علف های هرز رشد کرده باشند و سبب از بین بردن آن‌ها می‌شود.
به طور عمومی تر بعد از برداشت گلها، برای اولین بار باید نسبت به وجین علف‌های هرز هم اقدام کرد، و برای بار دوم هم حدودا یک ماه قبل از آبیاری سوم انجام شود.
برای از بین بردن بیماری و آفت‌هایی که به مزرعه تان وارد شده اند، نباید برای از بین بردن آن ها به استفاده از مواد شیمیایی اقدام کنید؛ چرا که هنوز آزمایشاتی برای اثر آن‌ها بر روی گیاه زعفران انجام نشده و احتمال خطر را لازم بدانید و در هنگامی که بوته زعفران در حال رشد و نمو است از مصرف آن ها پرهیز کنید.